آزمون بزرگ کشورهای خلیج فارس؛ تلاش عربستان و امارات برای عبور از بحران سوریه/ برگ برنده ترکیه و قطر در شام چیست؟
به گزارش اقتصادنیوز، وورد پالتیکس ریویو با انتشار یادداشتی مدعی شد، سقوط ناگهانی دولت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه در پی حمله برق آسای نیروهای شورشی به رهبری حیات تحریرالشام، ممکن است روابط منطقه‌ای در سراسر خاورمیانه را در چهار سال گذشته به آزمون بگذارد.
این امر به ویژه در مورد شورای همکاری خلیج فارس و ترکیه که مواضع آنها در مورد سوریه که با یکدیگر تفاوت‌هایی دارد، صادق است. درست است که سوریه در سال 2011 جنگ داخلی هولناکی را تجربه کرد، اما رویارویی آن بازه زمانی در شام، نوعی مبارزه ژئوپلیتیکی بین ترکیه و شورای همکاری خلیج فارس از یک سو و ایران از سوی دیگر قلمداد می‌شد و اختلاف بین آنکارا و برخی از کشورهای خلیج فارس، سوریه را به موضوعی برای جنگ قدرت منطقه‌ای تبدیل کرد. این تنش‌ها با محاصره قطر به رهبری عربستان و امارات در سال 2017 تشدید شد. آزمون بزرگ اعراب
این یادداشت در ادامه آورد، شدت جنگ در سوریه در مارس 2020 به دنبال روند آستانه میان ترکیه، روسیه و ایران کاهش یافت. توافق میان سه بازیگر، درگیری‌ها در سوریه را متوقف کرد و موجب شد تا شورشی‌های تحت حمایت ترکیه کنترل ارضی بر استان ادلب را در اختیار بگیرند. از آن زمان، تلاش‌ها برای نزدیک شدن آنکارا، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، به ویژه با پایان بحران خلیج فارس در سال 2021 شتاب بیشتری گرفت.
اکنون، تحولات سوریه ممکن است نوعی آزمون باشد تا نشان دهد که آیا این قدرت‌های منطقه‌ای می‌توانند همزمان در کنار تقسیم‌بندی اختلافات ژئوپلیتیکی همکاری‌شان را ادامه دهند یا منافع متفاوت‌شان، تعاملاتشان را به خطر خواهد انداخت. سه کشور با وزن ژئوپلیتیک در شورای همکاری خلیج فارس یعنی امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر همگی به تحولات دمشق واکنش‌های متفاوتی نشان داده‌اند که نشان از اختلاف نظرشان است.
به نظر می‌رسد ابوظبی در میان سایر بازیگران حاشیه خلیج فارس نگران‌ترین بازیگر است، زیرا به طور ضمنی از اسد حمایت کرده و تلاش‌ها برای بازگرداندن رهبر پیشین سوریه به گروه عرب در سال‌های اخیر را رهبری کرده است. در واقع، امارات متحده عربی از مداخله نظامی روسیه در حمایت از اسد در سال 2015 – شکستن صفوف ترکیه و شورای همکاری خلیج فارس در آن بازه زمانی – حمایت کرد.
علاوه بر این، امارات متحده عربی اولین کشور عربی بود که از زمان تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب در سال 2011، به صورت دیپلماتیک با این کشور تعامل داشت.
به ادعای این رسانه، بلافاصله پس از سقوط دولت اسد، انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک محمد بن زاید، رئیس جمهور امارات، نسبت به یک دولت شورشی تحت رهبری تحریرالشام ابراز نگرانی کرد و در باب بازیگران غیردولتی که از خلاء قدرت فعلی در دمشق سوءاستفاده می‌کنند، هشدار داد و از احتمال ریشه‌گیری «آشوب» و «افراطی‌گری» در سوریه گفت.
قمار ابوظبی در شام
خصومت سنتی امارات متحده عربی با جنبش‌های اسلام گرا – عامل اصلی تنش‌های پیشین این بازیگر با قطر و ترکیه – چشم‌انداز دولت تحت رهبری تحریرالشام در سوریه را نگران‌کننده کرده است. اولویت ابوظبی برای رهبران اقتدارگرا باعث شده که این کشور به واسطه رضایت سوری‌ها از برکناری اسد در سوریه ترسیده و محتاط باشد. زیرا رویکرد احتمالی‌اش می‌تواند باعث تحریک جنبش‌های ضد استبدادی در سایر نقاط منطقه شود.
با این حال، بسیار مهم است که قدرت گرفتن تحریرالشام موجب شده تا امارات قمار حمایت از اسد را باخته و حالا اهرمش برای نفوذ در شام کم رنگ شود. عربستان سعودی در ترس امارات از شکل گیری دولتی تحت رهبری تحریرالشام شریک است و پیشتر نیز از الگوی ابوظبی برای عادی سازی روابطش با دمشق پیروی کرد. اما پادشاهی نسبت به تحولات اخیر در دمشق رویکرد سنجیده‌تری اتخاذ کرده و بر گفتگو و آینده سیاسی فراگیر برای این کشور تاکید دارد.
قابل ذکر است، ریاض برقراری ارتباط با همه ذینفعان منطقه به ویژه ترکیه را تایید کرده که بر تمایل سعودی‌ها جهت به حداقل رساندن پیامدهای منطقه‌ای و اولویت دادن به همکاری‌ها تاکید دارد.
در همین حال، قطر تمایل خود را برای تعامل فعالانه با دولت تحت رهبری تحریرالشام نشان داده و به عنوان یک کانال حمایتی بین مقامات جدید در دمشق و ترکیه، روسیه، ایران و غرب عمل می‌کند و بنا بر گزارش‌ها مستقیماً با محمد البشیر، نخست‌وزیر موقت ارتباط دارد.
اگر قطر به ایفای این نقش ادامه دهد، اعتبار دیپلماتیک منطقه‌ای‌اش که از 7 اکتبر 2023 در جریان مذاکرات بین اسرائیل و حماس نشان داد، افزایش خواهد یافت. اما این روابط، همراه با منابع مالی دوحه، قطر را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد و موجب می‌شود قطر در قیاس با سایر برادران در موقعیت برتری قرار بگیرد.
در واقع، قطر اعلام کرد که سفارت خود را در دمشق برای اولین بار از زمان حمله وفاداران اسد به آن در ژوئیه 2011 بازگشایی خواهد کرد و نشان داد که چگونه حمایتش از مخالفان سوری در سوریه پس از اسد نتیجه داده است.
معنای سکوت استراتژیک ترکیه و اعراب
در عین حال، ترکیه که مشتاق بازگشت میلیون‌ها پناهجوی سوری است، می‌خواهد از افزایش مجدد پناهجویان به سوی مرزهایش جلوگیری کند. بنابراین انگیزه‌های بیشتری برای حمایت از تلاش‌ها برای ایجاد ثبات در سوریه دارد. از همین رو، همه بازیگران منطقه ممکن است در برخی اهداف مشترک باشند، اما اختلاف‌هایشان بر سر آینده بلندمدت سوریه منعکس کننده واگرایی طولانی مدت در رویکردشان در امور منطقه‌ای است.
علاوه بر سوریه و بحران خلیج فارس در سال 2017، عربستان سعودی و امارات از یک سو و ترکیه از سوی دیگر در لیبی و شاخ و آفریقا رو در روی هم قرار گرفتند. در همان بازه زمانی نیز ریاض و ابوظبی اسد را به عنوان وزنه‌ای در سوریه برای نفوذ ترکیه از طریق گروه‌های شورشی تحت حمایت‌اش در ادلب و شمال شرق می‌دانستند.
به ادعای ناظران، حداقل در کوتاه مدت، هر گونه اختلاف نظر در مورد سوریه به احتمال زیاد باعث ایجاد اختلال در گرم شدن روابط نخواهد شد. از زمان نشست العلا در ژانویه 2021، همه بازیگران منطقه‌ای به دنبال پنهان کردن اختلافات خود و اولویت دادن به همکاری بوده‌اند. از زمانی که رقابت‌ها فروکش کرد، آنکارا و کشورهای خلیج فارس نیز روابط اقتصادی خود را ارتقا دادند، از جمله دنبال کردن توافقنامه تجارت آزاد ترکیه و شورای همکاری خلیج فارس، که به طور بالقوه می‌تواند یکی از بزرگترین مناطق تجارت آزاد جهان را با ارزش ترکیبی 2.4 تریلیون دلار ایجاد کند.
علاوه بر این، فروش هواپیماهای بدون سرنشین آنکارا به امارات متحده عربی، عربستان سعودی و کویت نشان دهنده تلاش همه طرف‌ها برای تقویت روابط امنیتی در دنیای چندقطبی است. در مجموع، این گزاره نشان می‌دهد که مسیر بلندمدت روابط این گروه از بازیگران، که ظاهرا تمایلی به برهم زدن شان ندارند، می‌تواند انگیزه‌هایی برای همکاری در سوریه ایجاد کند.
نگاه اعراب به غیبت ایران در شام
این نشریه در ادامه ادعا کرد، در مورد ایران، کشورهای خلیج فارس به دلیل تلاش برای تنش‌زدایی از سال 2023 و تمایل برای جلوگیری از این که ترکش‌های رویارویی تهران و تل آویو منطقه را درگیر کند، سکوت اختیار کرده‌اند. اما اعراب و ترکیه ممکن است بی‌سر و صدا از تحت تاثیر قرار گرفتن منافع تهران در لبنان و اکنون سوریه خوشحال باشند.
حملات اسرائیل به مواضع حزب‌الله، بالاخص ترور شهید سیدحسن نصرالله، دبیرکل این حزب همراه با سقوط دولت بشاراسد، عملاً فعل و انفعال‌های منطقه‌ای ایران را تحت تاثیر قرار داد.
به ادعای این نشریه، مجموعه تحولات فوق موجب شد تا عربستان سعودی فرصتی برای تقویت مجدد نفوذ خود در شام، به ویژه در لبنان بیابد؛ پیشتر پادشاهی به واسطه حزب الله در لبنان فاقد اهرمی برای نفوذ بود. عربستان سعودی همچنین در باب منطقه حائل تعریف شده توسط اسرائیل در خاک سوریه فراتر از بلندی‌های جولان و همچنین حملات این بازیگر به دارایی‌های نظامی و انبارهای تسلیحاتی سوریه، با قطر و ترکیه هم صدا شده است.
کشورهای حاشیه خلیج فارس طرح‌های اسرائیل برای دو برابر کردن جمعیت خود در بلندی‌های جولان را به عنوان اقدامی “خرابکاری” علیه حاکمیت و ثبات سوریه می‌دادند. اسرائیل آشکارا نگران است که تسلیحات دولت اسد به در اختیار رادیکال‌ها قرار بگیرد، اما ریاض، دوحه و آنکارا در مورد خطر بی‌ثبات کردن سوریه در مسیر انتقال قدرت هشدار داده‌اند.
همزمان روابط نزدیک قطر با ترکیه ممکن است به هر دو طرف اجازه دهد تا منافع خود را هماهنگ کنند. آنکارا مانند دوحه از مخالفان دولت اسد بود. حمایت ترکیه از ارتش ملی سوریه یا SNA که قبلا در ادلب مستقر شد و در سرنگونی اسد نیز نقش داشت، اهرم این بازیگر در تحولات آتی دمشق را قدرتمندتر کرده است.
در همین حال، عناصر ارتش ملی سوریه، با حمایت ترکیه، در حال حاضر یک کمپین نظامی در شمال شرق سوریه علیه نیروهای سوریه دموکراتیک تحت حمایت آمریکا یاتعریف کرده‌اند. آنکارا نیروهای دموکراتیک سوریه، گروه شبه نظامی کرد سوری را شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان یا پ‌ک‌ک می‌بیند، همان‌هایی که برای آنکارا تهدیدی بالقوه هستند.
در نهایت، کشورهای حاشیه خلیج فارس ممکن است امیدوار باشند که نفوذ ترکیه با حمایت از مشوق‌های غرب بتواند تحریرالشام و دولت انتقالی سوریه را به سمت میانه روی سوق دهد. در چنین شرایطی اگر رقبای پیشین خاورمیانه در همکاری برای ایجاد یک سوریه باثبات هم صدا شوند، این گزاره می‌تواند نقش مهمی در اتحاد این کشور ایفا کند.
با این حال، اگر تلاش‌های گسترده‌تر برای حمایت از ثبات سوریه با شکست مواجه شود، یا اگر چشم‌انداز پس از اسد بدتر شود، کشورهای منطقه ممکن است بار دیگر به حمایت از بازیگران رقیب سوری متوسل شوند که با اهدافشان همسو است و احتمال اصطکاک بین آنها را افزایش خواهد داد.
با این حال، در حال حاضر، هنوز این امید وجود دارد که عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر و ترکیه بتوانند با حمایت ایالات متحده و سایر کشورهای غربی به همکاری با یکدیگر برای کمک به شکل دادن به آینده ای باثبات و متحد برای سوریه ادامه دهند. همچنین بخوانید پوتین بازنده اصلی پایان بشار اسد؛ گزینه‌های روسیه برای مانور در شام چیست؟/ معمای سکوت عربستان و اما… نسخه ترکیه برای سوریه پسااسد؛ مانور آنکارا روی گسل‌های شام/ الجولانی برای عراق خط و نشان کشید؟ نقشه راه پیچیده سوریه؛ چرا روسیه منفعل ماند؟/ 2 سناریوی مهم درباره شورش در شام میراث بشار اسد برای ترامپ/ پاشنه آشیل سوریه در دستان جولانی؛ رهبر تازه سوریه کلید مخازن سلاح‌های… منبع: اقتصاد نیوز
